سرگذشت پزشکی در ایران نگاه به تاریخ از دریچه علم است - کلوب فارسی

عنوان فصل های کتاب عبارت اند از: پیشگامان پزشکی ایرانی، پزشکی زرتشتی، ظهور جندی شاپور، ورود اسلام، عصر ترجمه، عصر تألیف، رازی و ابن سینا، خاتمه یک عصر طلایی، حمله مغول، پزشکی صفوی، ورود طب تازه و پزشکی معاصر.

یاسر مالی و احسان رضایی نویسندگان کتاب هستند. هر دو نویسنده کتاب، تحصیلات پزشکی دارند. این کتاب یکی از جلدهای مجموعه فرهنگ و تمدن ایرانی انتشارات افق است. به مناسبت زادروز ابوعلی سینا و روز پزشک، با احسان رضایی درباره این کتاب و ضرورت شناخت نوجوان ها از شخصیت ابوعلی سینا صحبت نموده ایم که در ادامه می خوانید:

- چرا سرگذشت پزشکی در ایران برای نوجوانان تنظیم و فراوری شد؟

کتاب سرگذشت پزشکی در ایران یکی از جلدهای مجموعه فرهنگ و تمدن ایرانی است که از سوی انتشارات افق به چاپ رسیده است. هدف انتشارات افق این بود که در این مجموعه سرگذشت پزشکی در ایران هم نگارش گردد؛ بنابراین از من و یاسر مالی درخواست کردند که این جلد را بنویسیم. قبل از سرگذشت پزشکی در ایران، در مجموعه فرهنگ تمدن ایرانی کتاب هایی درباره تاریخ اجتماعی، سیاسی و... کار شده بود؛ ولی کتابی درباره تاریخ پزشکی ایران نبود.

علاوه بر اینکه نوشتن این کتاب از سوی ناشر پیشنهاد شد، هدف من و یاسر مالی این بود که بچه ها با تاریخ کامل آشنا شوند؛ چرا که خواندن تاریخ و آشنایی با گذشته هر کشور برای خوانندگان کتاب بسیار مجذوب نماینده است و بعلاوه چنین کتاب هایی بسیار پرفروش هستند. این نوع کتاب ها نه تنها مجذوب نماینده هستند بلکه دانستن از گذشته و تاریخ یک جامعه برای مردم آن جامعه یک ضرورت است. ما معمولا بریده هایی از تاریخ را آن هم به صورت منقطع و جدا از هم می شناسیم. هرکسی با یک بخشی از تاریخ موافق و با بخشی دیگر مخالف است؛ بنابراین می بینیم که در کتاب های درسی، تبلیغات و داستان ها، یک بخش هایی از تاریخ حذف می گردد.

این حذف و انقطاع باعث می گردد که ما در شناخت هویت ملی خودمان دچار مشکل شویم. به عنوان مثال وقتی که یک کتاب غربی درباره هر موضوعی را می خوانیم، می بینیم که تاریخچه ای از آن موضوع را مطرح نموده است. مثلا اگر بخواهیم یک کتاب درباره مدیریت بخوانیم، می بینیم که کتاب از سرگذشت مدیریت در اساطیر یونان شروع و تا به امروز رسیده است. درواقع چنین کتاب هایی خودشان را به یک ریشه وصل می نمایند؛ هدف چنین کتاب هایی این است که نشان دهند ما در امروز کسی هستیم که در انتهای سلسه ای از کُنش ها، واکنش ها و اتفاق ها ایستاده ایم. هدف نویسندگان چنین آثاری این است که به خواننده و جامعه یک هویت دهد. انگار ما این هویت را به صورت پاره پاره می دانیم.

ضرورت ما از نوشتن این کتاب این بود که تاریخ را از جنبه های مختلف بازخوانی کنیم. ما وقتی جامعه اخلاقی تری می شویم که احساس هویت کنیم. من اگر برای خودم شأن و شخصیتی قائل شوم، اخلاقی تر رفتار می کنم و وقتی احساس هویت می کنیم که تاریخ بخوانیم. تاریخ خواندن روش های مختلفی دارد و یکی از این روش ها این است که به جای اینکه تاریخ کلی را بخوانیم، تاریخ های جزئی، موضوعی، موضعی و موردی را مطالعه کنیم. سرگذشت پزشکی در ایران یکی از روش هایی بود که می شد با آن تاریخ ایران را نگاه کرد: آن هم از دریچه علم.

- جدای از اینکه شناخت تاریخ باعث ایجاد هویت ملی می گردد؛ لزوم شناخت شخصیت ابوعلی سینا چقدر برای نوجوان ها مهم است و اصلا چرا باید بچه ها با چنین شخصیتی آشنا شوند؟

یکی از ضرورت هایی که در نگارش کتاب سرگذشت پزشکی در ایران احساس شد این بود که بیشتر مردم از گذشته پزشکی ایران تنها ابوعلی سینا را می شناسند. ابوعلی سینا شخصیت بسیار بسیار برجسته ای داشت؛ ولی کتاب سرگذشت پزشکی در ایران این را به ما نشان می دهد که ابوعلی سینا محصول صدها سال کوشش و فعالیت پیشینیان خودش بوده که توانسته است به این جایگاه برسد و یک نابغه بزرگی مانند او در چنین محیط فرهنگی و با این پشتوانه علمی ظهور کند. ما اگر بخواهیم دوباره یکی همچون ابوعلی سینا داشته باشیم، احتیاج داریم که این مسیر علمی را پیش ببریم و بدانیم که بعد از چندصد سال می توانیم یکی مانند او داشته باشیم؛ البته باید زمینه را فراهم کنیم. در این کتاب نام پزشکان نابغه دیگری هم مانند زکریای رازی، جورجیانی و... آمده است؛ اما نکته اینجاست که یک نابغه وقتی نبوغش تجلی پیدا می نماید که یک پشتوانه علمی در پسِ سر خودش داشته باشد.

به عنوان مثال ابوعلی سینا در یکی از کتاب هایش درباره چشم دوربین و نزدیک صحبت می نماید. او علت این پدیده را بخار بدن می داند و می گوید اگر بخار بدن زیاد باشد باعث تَری چشم و اگر کم باشد باعث خشکی چشم می گردد؛ چرا که در آن دوران، هنوز نظریه فیزیک نور ابن هیثم مطرح نشده بود. بعدها کمال الدین فارسی می آید و نزدیک بین و دوربین بودن چشم را بر اساس نظریه فیزیک نور مطرح می نماید و می بینیم که از عصر صفویه در ایران عینک فراوری می گردد. چرا کمال الدین فارسی توانست روی عینک کار کند؟ چون روی مبحث فیزیک نور کار شد و شناسانده شد و در عصر صفوی به نتیجه رسید؛ اما چون نظریه ابن هیثم در زمان ابوعلی سینا به درستی مطرح نشد، او دچار خطا شد. هرکسی محصول زحمات خودش و آنچه که از گذشتگانش به او رسیده، است.

- از ابوعلی سینا چه چیزهایی می توان یاد گرفت؟

یکی از ویژگی های ابوعلی سینا این بود که اگر همه یک نظری داشتند، باز هم نظر خودش را داشت و استنتاج شخصی داشت و اسیر جَو عمومی نمی شد؛ خودش فکر می کرد و خودش به نتیجه می رسید. ابوعلی سینا می گوید: طول زندگی مهم نیست و تنها عرض زندگی است که مهم است. تمام این ها می تواند برای ما درس آموز باشد و از سیر علمی و زندگی اش یاد بگیریم.

پدر ابوعلی سینا با توجه به زمانی که زندگی می کرد، به درس و علم پسرش خیلی اهمیت می داد و از پنج سالگی برترین استادها را برای آموزش فرزندش انتخاب می کرد. علاوه بر این، ابوعلی سینا استادها و هم دوره های بسیار برجسته ای داشته است. او در یک دوره علمی و دانشمندپروری زندگی نموده است.

- آیا خواندن و شناخت چنین کتاب هایی به نوجوانان علاقه مند به پزشکی یاری می نماید یا آنها را به این رشته علاقه مند می نماید؟

قاعدتا باید یاری کند. نگارش این کتاب به صورتی است که در ابتدای هر داستان یک حکایت علمی نقل شده است که ریشه تاریخی دارد؛ ولی به شیوه داستان تنظیم شده تا خواننده نوجوان لذت بیشتری ببرد و با کتاب ارتباط برقرار کند. دانستن تاریخ باعث می گردد که بدانیم الان در کجای تاریخ ایستاده ایم و حاصل چه فرآیندی هستیم؛ چه پیشینه ای داشتیم و با یاری از همین گذشته، مسیر پیش رویمان را بشناسیم و بدانیم که چه مسیری داریم.

خیلی از نوجوان ها به رشته پزشکی علاقه مند هستند و در زمان انتخاب رشته، پزشکی را انتخاب می نمایند؛ این بچه ها با خواندن کتاب هایی مانند سرگذشت پزشکی در ایران می توانند تصویر درستی از رشته پزشکی داشته باشند و بفهمند که سختی ها و خوبی های کار کجاهاست.

منبع: ایبنا - خبرگزاری کتاب ایران