دوره بازگشت زمین لرزه های 6 گسل تهران - کلوب فارسی

به گزارش ایسنا، اکرم السادات علیجان زاده، کارشناس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه برداری در نشست وبیناری علمی این سازمان که امروز برگزار شد، از اجرای مطالعاتی با موضوع تهیه نقشه و بررسی استرین پوسته با استفاده از مشاهدات ایستگاه های دائمی GNSS در فلات ایران خبر داد و گفت: این مطالعات بر اساس مشاهدات و داده های شبکه GPS از کل فلات ایران اجرا شده است.

وی ادامه داد: در حال حاضر پلیت عربی از جنوب و پلیت اوراسیا از شمال پوسته ایران را تحت تاثیر قرار داده است. پلیت اوراسیا محل تلاقی البرز و پلیت عربی محل تلاقی فلات مرکزی ایران و رشته کوه های زاگرس است و به دلیل فشار این دو پلت شاهد کوهزایی و رخدادهای لرزه ای در ایران هستیم.

علیجان زاده با تاکید بر اینکه وجود چنین شرایطی موجب شده که ایران جزو 10 کشور اول دنیل از نظر خطر زلزله باشد، خاطر نشان کرد: این امر به گونه ای است که در سوابق تاریخی کشور، زلزله های مخربی ثبت شده است که از آن جمله می توان به زلزله سال 1341 بوئین زهرا با بزرگای 7.2 اشاره کرد که طی آن 12 هزار نفر کشته شدند.

این محقق سازمان نقشه برداری، زلزله رودبار-منجیل در سال 69 با بزرگای 7.4 را از دیگر زلزله های مخرب کشور دانست که طی آن 37 هزار نفر کشته شدند و 200 هزار خانه ویران شد، یادآور شد: زلزله بم در دی ماه سال 82 با بزرگای 6.6 و کشته شدن 32 هزار نفر، زلزله اهر ورزقان در سال 91، زلزله سراوان سال 92 و زلزله سرپل ذهاب در سال 95 از دیگر زمینلرزه های مخرب کشور است.

این کارشناس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه برداری، اضافه کرد: پس از رخداد زلزله های تاریخی کشور اقداماتی چون تشکیل سازمان نظام مهندسی ساختمان و آیین نامه 2800 ضوابط ساخت و ساز پس از زمینلرزه رودبار، تشکیل سازمان مدیریت بحران زیر نظر وزارت راه و ترابری آن زمان و توسعه شبکه لرزه نگاری کشور با کمک بانک جهانی پس از زلزله رودبار در دستور کار مسؤولان وقت قرار گرفت.

به گفته وی، در گذشته به دلیل عدم پراکندگی ایستگاه های لرزه نگاری در کشور، امدادرسانی به زلزله زدگان با تاخیر صورت می گرفت.

علیجان زاده تشکیل شبکه دائمی GPS برای تشخیص تغییر شکل پوسته ایران پس از زلزله بم را از دیگر اقدامات کشور بعد از زلزله های تاریخی عنوان کرد و یادآور شد: شبکه GPS قادر به پایش تغییر گسل ها و پوسته ایران است و این امر بعد از زلزله بم بیشتر احساس شد.

داده های به دست آمده از شبکه GPS

وی به بیان برخی از نتایج به دست آمده از داده های شبکه GPS پرداخت و یادآور شد: نتایج به دست آمده حاکی از وقوع جا به جایی های زمین و زلزله در طول زمان بوده است، ضمن آنکه در داده های این ایستگاه ها، پدیده فرونشست در ایران آشکارسازی شد.

این محقق سازمان نقشه برداری، بردارهای سرعت را از دیگر خروجی های این ایستگاه ها نام برد و ادامه داد: در اثر فشار پلیت عربستان به پلیت ایران، ایستگاه های ژئودینامیک ایجاد شده بسته به موقعیتی که دارند، در جهت و میزان های مختلف در حال حرکت هستند که این امر اعوجاج در پوسته ایران را نشان می دهد.

وی با تاکید بر اینکه این فشار پلیت عربستان در همه منطقه ها یکسان نیست، اضافه کرد: از این رو ضرورت آشکارسازی این تغییرات و استرین ها احساس شد.

این محقق، استرین را اتفاقی دانست که در یک جسم بر اثر وارد شدن نیرو رخ می دهد و بر اثر آن جا به جایی به صورت دورانی بدون تغییر شکل حول یک محور ایجاد می شود.

علیجان زاده با بیان این که بررسی و تفسیر بردارهای این شبکه پیچیده و کار تخصصی است، اظهار کرد: هدف ما این است که این داده ها را برای دستگاه ها و عموم مردم کاربردی کنیم که برای این منظور محاسباتی را اجرایی کردیم و در نهایت به ترسیم نقشه استرین پوسته با استفاده از مشاهدات ایستگاه های دائمی GNSS در فلات ایران دست یافتیم.

وی با تاکید بر اینکه بر اساس این نقشه، به منطقه ها با بیشترین و کمترین میزان استرین دست یافتیم، یادآور شد: بر این اساس 3 منطقه دارای بیشترین نرخ جابه جایی و استرین است که شامل شمال غرب (تبریز و آذریایجان شرقی و غربی) در محل تلاقی دو رشته کوه زاگرس و البرز، کپه داغ محل تلاقی پلیت عربی و اوراسیا و فلات مرکزی می شود.

وی با بیان اینکه در این نقشه به 3 رنگ مشخص رسیدیم، در این باره توضیح داد: منطقه های با رنگ صورتی و صورتی روشن دارای بالاترین نرخ استرین پوسته نسبت به منطقه ها دیگر هستند و بخشی از تغییر شکل موجود در این منطقه ها عموما به صورت رخداد رمینلرزه با فراوانی زیاد و دوره بازگشت میانه و یا کوتاه آشکار می شوند که نشان دهنده احتمال زیاد رخداد زلزله در این منطقه ها است.

به گفته وی، بخش دیگری از تغییرات این ناحیه به صورت غیر لرزه ای و به صورت رانش و خزش آزاد می شود.

علیجان زاده با اشاره به منطقه ها سبز موجود در این نقشه، اظهار کرد: این منطقه ها دارای کمترین نرخ استرین در پوسته نسبت به باقی منطقه ها هستند که این امر به دلیل سلب بودن منطقه است. به دلیل سلب بودن، تغییر شکل در آن پایین است و یا سازوکار پوسته در آن به صورت تجمع نیرو به دلیل پدیده قفل شدگی گسل است.

به گفته وی، در این منطقه ها احتمال رخداد زمینلرزه ها با دوره بازگشت طولانی بیشتر است.

محقق این طرح با اشاره به منطقه ها با رنگ های زرد و نارنجی و قهوه ای در این نقشه، اظهار کرد: این منطقه ها دارای نرخ تغییر شکل میانه و نرخ لرزه خیزی میانه است.

منطقه ها با نرخ لرزه خیزی بالا

وی ادامه داد: به منظور صحت سنجی این داده ها، نقشه زمینلرزه های با بزرگای 4 و بیشتر در مدت 120 سال اخیر ایران بر روی این نقشه تطبیق داده و بررسی هایی انجام شد و نتایج این مطالعات نشان داد که در منطقه ها آذربایجان شرقی و غربی، کپه داغ، هرمزگان و کرمان بیشترین میزان زلزله ها رخ می دهد و در مقابل در فلات مرکزی ایران با تراکم پایین زلزله روبرو هستیم که این امر نیز با نقشه به دست آمده در این مطالعات تطبیق دارد.

علیجان زاده گفت: علاوه بر آن زلزله های از شهریور تا آذرماه سال جاری با بزرگای 5 و بیشتر را بر روی این نقشه تطبیق دادیم و نتایج نشان داد که زلزله عنبرآباد کرمان با بزرگای 4.2 و زلزله 5.5 قوچان در ناحیه صورتی این نقشه قرار گرفت.

شرایط لرزه خیزی تهران

این محقق سازمان نقشه برداری با بیان اینکه از این داده ها برای بررسی لرزه خیزی تهران استفاده کردیم، یادآور شد: برای این منظور از داده های 40 ایستگاه GPS بهره بردیم و نرخ استرین این منطقه را محاسبه کردیم.

وی اضافه کرد: گسل فعال مشا یکی از گسل های تهران است که به طول 400 کیلومتر از غرب فیروز کوه آغاز شده و در ادامه از دشت مشا، شمال بومهن، پردیس، شمال سد لتیان، آهار، قشم و لواسانات عبور کرده و تا گسل طالقان ادامه می یابد. سازوکار این گسل فشارشی است و در برخی منطقه ها همراه با چپگردی است.

علیجان زاده آخرین زلزله تاریخی این گسل را مربوط به سال 1830 یعنی حدود 190 سال پیش با بزرگای حدود 7 دانست.

کارشناس اداره ژئودزی و ژئودینامیک سازمان نقشه برداری، گسل شمال تهران را از دیگر گسل های شهر تهران نام برد و خاطر نشان کرد: این گسل به طول 100 کیلومتر بین شاخه غربی گسل مشا و شهر تهران قرار گرفته است و محل تلاقی آن در شمال سد لتیان و منطقه کلان لواسان است. سازوکار آن فشارشی و امتداد لغز است و از لشگرک، سوهانک، نیاوران، فرمانیه، الهیه، تجریش و فرحزاد عبور کرده و تا غرب تهران و کرج ادامه دارد.

وی اضافه کرد: بخش شرقی این گسل کاملا فعال است، ولی بخش غربی آن دچار قفل شدگی و تجمیع نیرو است، ضمن آنکه حرکات گسل مشا باعث فعال شدن گسل شمال تهران می شود.

وی گسل های ایوانکی، پیشوا، شمال و جنوب ری و کهریزک را از دیگر گسل های کلانشهر تهران نام برد و گفت: این گسل ها در جنوب، جنوب شرق، جنوب غرب شهر تهران گسترده شده اند و تمامی آنها می توانند به عنوان یک چشمه لرزه زا برای تهران تلقی شوند.

زلزله های تاریخی تهران

علیجان زاده به زلزله های تاریخی گسل های مهم تهران اشاره کرد و اضافه کرد: در بخش های مختلف گسل مشا زلزله هایی با بزرگای 5 تا 7.5 اتفاق افتاده است و آخرین زلزله با بزرگای 7 در سال 1830 در بخش شرقی آن اتفاق افتاده است و زلزله قبلی آن در سال 1665 اتفاق افتاده است.

وی دوره بازگشت زلزله های با بزرگای 7 بخش شرقی این گسل را 165 سال ذکر کرد و یادآور شد: این در حالی است که از دوره بازگشت زلزله های 7 این گسل چند 10 سال گذشته و این مساله صاحبنظران را نگران کرده است، ضمن آنکه این بخش از گسل تقریبا هر 90 سال زلزله هایی با بزرگی محدود 5 دارد که آخرین آنها در 1930 و 2020 میلادی اتفاق افتاده است.

به گفته وی، بخش غربی گسل مشا، سابقه زلزله های 7.7 در سال 958 میلادی را دارد که زلزله بسیار مخربی بوده و بازگشت دوباره آن نیز بسیار نگران کننده است.

وی به لرزه خیزی گسل شمال تهران اشاره کرد و گفت: این گسل دارای دوره بازگشت 3 هزار تا 3500 سال است، به طوری که آخرین رخداد زلزله آن مربوط به 1000 تا 1200 سال قبل از میلاد است و بر اثر آن تمدن منطقه قیطریه نابود شد.

علیجان زاده زلزله های گسل های تهران را شامل گسل های ایوانکی، پیشوا، ری و کهریزک دانست که آخرین زلزله مخرب آنها در 855 میلادی بوده است که کل منطقه ری را نابوده کرده است.

به گفته وی، به طور میانه تهران هر 200 سال یک زلزله مخرب دارد.

این محقق سازمان نقشه برداری اظهار کرد: بر این اساس در منطقه ها 6، 12، 11، 15 و 16 زلزله های کوچک رخ می دهد، ولی به دلیل آنکه در این منطقه بافت فرسوده وجود دارد، حتی در صورت بروز زلزله های کم، آثار مخربی در پی دارد.

به گفته وی، 170 ساختمان اداری، 26 بیمارستان مرجع و اصلی، 115 درمانگاه و مرکز درمانی، 10 دانشگاه و مرکز آموزش عالی، 500 مدرسه و مجتمع آموزشی، مسکن مهر پردیس، 45 جایگاه عرضه سوخت، 11 ایستگاه آتش نشانی، 47 مرکز خرید و 36 هتل بر روی گسل های فعال تهران مستقر شده اند.

نتایج به دست آمده از مطالعات

وی به بیان برخی از نتایج به دست آمده از این مطالعات پرداخت و گفت: لازم است این روش با توسعه ایستگاه های شبکه GPS برای تمام پهنه های زمین شناختی و برای بررسی شرایط خطرپذیری آنها تعمیم داده شود و نسبت به تهیه لایه های اطلاعاتی برای این منطقه ها اقدام شود.

وی به ضرورت کاربردی شدن این لایه اطلاعاتی در مقررات ملی ساختمان و رعایت اصول ساخت و ساز در منطقه ها پرخطر تاکید کرد و ادامه داد: همچنین باید این داده ها در مدیریت بحران به منظور اطلاع رسانی و کاهش هزینه در رخدادهای زمینلرزه های احتمالی به کار گرفته شود.